مکانیزه شدن تولید نخ با بکارگیری یک میله چوبی دوک و اشتی آغاز گردیده است روش تولید نخ توسط دوک بدین گونه است که چرخش توأم با کشش که از طریق وزن دوک و یا اشتی تأمین میگردد الیاف را در راستای محور نخ آرایش داده به آنها ، که این آرایش یافتگی ابتدایی نمیتواند در طول نخ یکسان تاب میدهد این روش ریسندگی ساده با به کارگیری ابزار ابتدایی تا دو قرن پیش در سراسر جهان متداول بود و هنوز هم ولی به ندرت به عنوان هنر در ریسندگی دیده میشود گام بعدی ابداع چرخ نخ ریسی بود میله چوبی ظریف دوک ریسندگی دوران خود را از یک پولی قطور بیش از یک متر قطر میگرفت چرخش پولی بزرگ که با هر دور خود صدها دور میل دوک را باعث میشد از طریق دست انسان انجام میگرفت بدین ترتیب ضمن افزایش سرعت میل دوک ریسیدن نخ نیز راحت تر انجام میشد بشر اعمال نازک کردن و تابیدن رشته مورد نظر را با حرکت دور شدن دست از میل دوک در حال دوران و عمل بسته بندی کردن در واقع جمع آوری مقدار نخ ریسیده شده را از طریق عمود قرار دادن نخ بر دوک در حال چرخش شکل انجام میداد در این حالت نیرویی که بر اثر دور شدن دست از میل دوک به رشته وارد میشود باعث کشش رشته و چرخش میل ،دوک عامل استحكام بخشیدن به نخ میباشند با حرکت فکورانه بعدی چرخ ریسندگی که محرک اصلی آن دست بشر بود به پدالی که نیروی محرکه را از طریق پای انسان تأمین می کرد مجهز گردید و بدین وسیله دست انسان از چرخاندن پولی آزاد شد . فلایر در قرن شانزدهم برای تولید نخهای پشمی و الیاف ساقه ای معرفی گردید. استفاده از فلایر جهت تاب دادن و بسته بندی کردن نخ روی دوک گام بلندی در جهت مکانیزه کردن مرحله نخ ریسی است فلایر جدایی بین دو عمل ریسندگی و بسته بندی را بر طرف کرد. به عبارت دیگر امکان انجام شدن اعمال ریسندگی و پیچیدن نخ روی دوک را به صورت مداوم و در امتداد یکدیگر میسر ساخت بشر با به کارگیری یک پا جهت چرخاندن میل دوک و آزادسازی یک دست از چرخاندن پولی بزرگ توانست با پا و دست دیگر خود دو چرخ ریسندگی را هم زمان اداره کند شاید این توانمندی باعث شد تا عده ای به فکر افزایش تولید نخ از طریق تجمع چندین دوک ریسندگی که در یک ردیف و تحت یک چهارچوب قرار میگیرند بیافتند. نتیجه تلاش در این راستا بود که در آن چندین دوک ریسندگی بر روی یک میز نصب شده بودند و حرکت دورانی هر یک از دو کها از طریق تسمه های جداگانه از یک پولی قطور که توسط دست انسان با استفاده از اهرم می چرخید تأمین میشد.

گام دیگر مکانیزه شدن ابتکار نازک کردن فتیله از طریق کاربرد دو جفت غلطک بود این کار قبلا از طریق کشش دستی و یا با استفاده از وزن اشتی انجام میشد این نوآوری برجسته استفاده از کشش غلطکی توسط فشار اهرم را سبب گردید از آن تاریخ تاکنون از این روش برای آرایش یافتگی الیاف مستقیم موازی و منسجم کردن الیاف و به قطر دلخواه در آوردن رشته به عنوان اصلیترین و قوی ترین روش استفاده می گردد در این دستگاه تاب و کشش تقریباً در یک مرحله انجام میگرفت و عمل پیچیدن نخ روی بوبین در مرحله ای مجزا پس از انجام اعمال توأم تاب و کشش انجام میشد مکانیزم کار این چنین بود که مقدار معینی فتیله برای نخ شدن از غلطک تغذیه عبور میکرد سپس تعداد کمی تاب توسط دوران میل دوک که چرخش آن از طریق تسمه از سیلندر قطوری که کارگر آن را با دست میچرخاند تأمین میشد به فتیله داده میشد تا بین الیاف فاصله نیفتد همزمان با دوران میل دوک دور شدن جعبه میل دوک از غلطک تغذیه نیز به آرامی انجام میگرفت بدین وسیله طول معینی از رشته به قطر دلخواه آماده انجام مرحله بعد میشد سپس با چرخش سریعتر میل دوک به رشته تاب کافی داده می شد بدین گونه نخ در طولی برابر با طول حرکت برگشت جعبه میل ،دوک تولید گردیده بود در این مقطع پیچیدن نخ بر روی بوبین توسط چرخش میل دوک و نزدیک شدن جعبه میل دوک به منطقه کشش صورت میگرفت قابل توجه است که میزان کشش ۱/۶ بودعملی در این مکانیزم ارائه دستگاه ریسندگی با کشش ،غلطکی چند عدد میل دوک ریسندگی که بر روی یک میز متحرک در یک ردیف منظم جا داده شده بودند و حرکت دورانی خود را از طریق تسمه از سیلندر قطوری که کارگر آن را با دست می،چرخاند میگرفتند؛ همراه با میزی که میل دوک ها را در خود جا داده بود و با حرکت رفت و برگشتی خود میل دوک ها را به جلو و عقب حمل مینمود مجموعه گامهای مکانیزه شدن نخ ریسی تا آن زمان را نشان میدهد کار با این دستگاه این چنین بود که یک طول مشخص از فتیله بعد از آن که کشش لازم را از طریق غلطکهای کشش دریافت میکرد بین غلطک جلو و دوک قرار می گرفت موقع انجام کشش جعبه میل دوک ها متناسب با سرعت خروج الیاف از غلطک جلو غلطک تولید از منطقه کشش دور میشد بدین وسیله طول معینی از رشته به قطر دلخواه درآمده آماده تاب گرفتن میشد دوران میل دوک به رشته تاب میداد و با برگشت جعبه میل دوک به نزدیکی منطقه کشش پیچش بسته بندی نخ تولیدی بر روی بوبین صورت گرفت. ملاحظه میگردد که عمل تاب دادن توسط چرخش میل دوک و عمل پیچش توسط حرکت رفت و برگشتی جعبه میل ،دوک صورت میگرفت  بدین ترتیب دستگاه فوق امکان کشش را در سه حالت میسر ساخت

• کشش از طریق چند جفت غلطک

• کشش از طریق حرکت خطی دور شدن جعبه میل دوک از غلطک جلو

• کشش از طریق ترکیب هر دو روش بالا

اختراع دستگاه ریسندگی ، متشکل از کلاف چوبی ، غلطک تغذیه ، یک جعبه که میل دوک ریسندگی را در خود جا داده بود و می توانست نسبت به منطقه تغذیه حرکت رفت و برگشتی داشته باشد قدم دیگری در جهت مکانیزه شدن ریسندگی محسوب می شود که در سال 1828 صورت پذیرفت . این مجموعه امکانات اجازه داد تا نخ های کلفت پشمی با استفاده از کشش نوع دوم تولید گردد و امتیاز تولید نخ های صاف، حجیم و یکنواخت را کسب نماید از سوی دیگر ترکیب کشش غلطکی و کشش خطی که توسط حرکت دورشدن جعبه میل دوک میسر می شود

منبع

برگرفته از کتاب سیر تحول و تکامل ریسندگی الیاف کوتاه

نوشته علی اصغر علمداریزدی